1981 yılında Dr. Meredith Belbin ve ekibi, dokuz davranış kümesinden oluşan bir ‘takım rolleri’ teorisi ortaya çıkardılar. Belbin, herkesin bir takımı ileriye taşımak için, başkalarıyla olan ilişkisini karakterize eden bir davranış modeline sahip olduğunu söyler. Yani kişilerarası ilişkilerimizdeki davranış biçimimiz, kişi ve olaylara olan yaklaşımlarımız, kısacası çalışma ve iletişim karakterimiz, bir ekibin ilerlemesi için gerekli olan anahtar modelleri verir. Biraz daha açacak olursak, herkes başkalarıyla çalışırken belli davranış biçimi ve eğilimlere sahiptir, ancak elbette bu her zaman bu şekilde davranacakları anlamına gelmez. Yine de Belbin ve arkadaşları, bu davranış biçimlerinin farklı kümelere ayrılıp, sınıflandırılabilecek derecede stabil olduğunu savunurlar. Belli bir noktadan sonra herkes bu ‘takım tolleri’nden bir ya da birkaçtanesine uyan olan davranış biçimine yönelir. Bu, doğal bir şekilde karakterimizin bir dışavurumudur. 

Yıllarca yaptıkları deney ve gözlemlerle bu rolleri sınıflandırmayı başaran Dr. Belbin ve arkadaşları, bir takımın başarılı olup olmayacağını tahmin edebilmeyi başarmışlardır. Bunu yaparken sadece rollerin olması gereken görevde olup olmadıklarını kontrol etmeleri yeterli olmuş. Deneyler sırasında, başarılı olmuş ekibin içerisindeki bir adet kilit rolü çıkararak ekibin başarısız olmasını; başarısız bir ekibin rollerine yaptıkları tek bir ekleme ile takımın başarılı olmasını sağlayabilmişlerdir. Tüm bunların yanında, ekip elemanlarının rollerinin tanımını bilmesi ve bunlar hakkında tartışmasının da ekibin başarı çıtasını hızlı bir şekilde yükselttiğini keşfetmişlerdir.

İşte bu modellerin bilincinde olursak, ilerleyebilecek bir takımın yapı taşlarını oluşturacak bilgiye sahip olabiliriz. Belbin ve ekibi, uzun araştırmalar sonucu, takımların ihtiyacı olan karakterleri modellemiş, bu modelleri dokuz ana başlık altında toplamayı başarmışlardır. Bu modellere de takım roller adını vermişler ve yine kendi içlerinde sınıflandırmışlardır. 

Belbin’in Dokuz Rollü Takım Teorisi

Dokuz Rol

MUCİT – PLANTS

Mucitler karakterde olanlar, adından da anlaşılacağı üzere yaratıcı, yenilikçi ve keşfedici roldedirler. Ekibin yaratıcılık ihtiyacını karşılayan kişilerdir. Kendi kendilerini yönetmeye ve takım arkadaşlarından biraz daha uzak çalışmaya meyillidirler. Geleneksellikten farklı çalışma şekilleri vardır ve hayal güçleri çok yüksektir. Rutin işlerde bocalayabilirler. Bir muciti sabahın erken saatinde kaldırıp toplantıya katılmaya ikna etmek genelde zordur. Mucit karakterdeki kişi, eğer o toplantıda gerçekten kendisine, yani yaratıcı fikirlere ihtiyaç yoksa, çağırılmasının gereksiz olduğunu düşünebilir. Alışılmışın dışında düşünürler ve bazı fikirlerinde pratik eksiklikler olabilir. Kimi fikirleri yaratıcı ancak uçuktur. Çeşitli ekleme ve çıkarmalara ihtiyaç duyulabilir. Eleştiri ve övgülere karşı hassas olabilirler. Karşısındakine hissettirmese bile sert eleştiriler onlara göre değildir. Bağımsız, zeki ve orijinaldirler ancak bazen diğer takım arkadaşları ile iletişim kurmakta sıkıntı çekebilirler. Bazen ise sadece susmayı tercih ederler.

Fonksiyon

Mucit karakterdeki kişiler, yeni teklifler oluştururken ve karmaşık sorunları çözmekte kullanılırlar. Genelde bir projenin başlangıç aşamalarında ya da tıkanıp ilerleme kaydedemediği noktalarda ihtiyaç duyulur. Mucitleri genelde şirketlerin kurucuları ya da yeni bir ürünün yaratıcıları olarak görürüz. Bir ekipte bulunan birden fazla mucit ise ekibin ilerleyişini zora sokabilir. İki mucit karakterli kişi büyük olasılıkla kendi fikrini diğerine kabul ettirmekle uğraşacağı için genelde aşama kaydedilemez. 

Güçlü Yönleri

Birçok yeni fikir üretmek, hayati kıvılcımı sağlayarak takımı harekete geçirmek, karmaşık stratejik planlar yapabilmek, orijinal ve ödüllendirici fikirleri tespit etmek.

Zayıf Yönleri

Etkin iletişim kurabilmek için çok meşgul olabilirler. Bazen sadece dinliyormuş gibi bile yapabilirler. Hassas ve dikenli bir yapıya sahiptirler. Ekipten izole olmaları muhtemeldir. Toplantı sırasında onu bir köşede kendi işine odaklanmış halde bulabilirsiniz. Koordinatör ve Takım Oyuncusu tarafından dikkatle izlenmeleri ve sürekli olarak itici bir güç ile olaya müdahil edilmeleri gerekebilir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Koordinatör, Takım Oyuncusu, Değerlendirici & Gözlemci

Potansiyel Problemli Olabileceği Karakterler

Takım Oyuncusu hariç herkes.

GİRİŞKEN – RESOURCE INVESTIGATOR (RI)

Girişken karakterli kişiler genelde ekibin en hevesli, en dışadönük karakterli parçasıdır. Şirket içinde ve dışındaki herkesle çok rahat ve efektif iletişim kurabilirler. Müzakerecilik ve arabuluculuk doğalarında vardır. Yeni ilişkiler kurmak ve yeniliklere adapte olmakta hiç problem çekmezler. Orijinal fikir üretmekte çok etkin olmasalar bile başkalarının fikirlerini geliştirmekte ve doğru olanı seçmekte çok başarılıdırlar. Orijinal isminden de anlaşılacağı üzere tam bir kaynak yatırımcısıdırlar. Yeni kaynak ve iletişim ağları bulmak onların işidir. Pozitif ve dışadönük karakterleri sayesinde her yerde hızlıca kabul gören girişken karakterler, rahat ve açık karakterlerini hızlıca dışa yansıtabilirler. Bu coşku ve hevesleri başkaları tarafından desteklenmediği takdirde ise hızlı bir şekilde kaybolur.

Fonksiyon

RI karakterli kişiler grup dışındaki fikir ve kaynakları araştırıp geliştirmek ve raporlamak konusunda iyidirler. Dış temasların kurulması ve müzakere süreçlerinin yönetilmesi için biçilmiş kaftandırlar. Başkaları için soru sorabilme yetenekleri yüksektir ve ekip arkadaşları adına da konuşup sorular sorabilirler.

Güçlü Yönleri

Gerçek birer kaşiftirler. Ekibin ihtiyacı olabilecek her türlü dışsal bilgiyi toplayıp, analiz eder ve raporlayarak ekibe sunarlar. Dış ilişkiler ve dış kaynakların kullanılması onların doğal yetenekleri arasındadır. Araştırmacı bir kimlikleri vardır. Takıma çok kolay adapte olurlar. Birçok farklı iletişim kanalları vardır ve bu kanalları takım için kullanmaktan zevk alırlar.

Zayıf Yönleri

Gereksiz derecede optimist olabilirler. İlk tepkiler iyi değilse ortaya attıkları fikirlere dair heveslerini çok çabuk kaybederler. Tembellik göstermeye eğilimlilerdir ve baskı altında çalışmaktan hazzetmezler. Baskı, onların hevesini rahatlıkla kırabilir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Genelde bütün ekiple iyi anlaşırlar.

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Bitirici-Tamamlayıcı, Uygulayıcı

DEĞERLENDİRİCİ – GÖZLEMCİ (Monitor – Evaluators)

DG karakterli kişiler, aşırı hevesli olmaya karşı bağışıklığa sahip, ciddi düşünen ve her zaman ihtiyatlı yaklaşım sergileyen bireylerdir. Bir şeyler üzerine o kadar çok düşünürler ki bu yüzden çok yavaş hareket ederler. Genelde yüksek bir eleştirel düşünme yeteneğine sahiptirler. Tüm faktörleri ele alan, olayların ve fikirlerin artı ve eksi yönlerini çok iyi analiz edebilen bir yapıya sahiptirler. Kimsenin aklına gelmeyen ayrıntıları düşünebilir ve bunu çekinmeden ortaya koyabilirler. Bir değerlendirici, nadiren haksızdır.

Fonksiyon

DG’ler fikirleri değerlendirme ve problemleri analiz etme konusunda uzmandırlar. Seçeneklerin artılarını ve eksilerini en ince ayrıntısına kadar değerlendirebilirler ve bu konuda çok iyilerdir. Ekip dışında kalan kişiler için DG’ler genelde sıkıcı, aşırı düşünen, kuru kişiler olarak görülebilir. DG’ler üst düzey pozisyonlara ve yönetici konumlarında karşımıza çıkarlar. Birçok insan DG’lerin bu pozisyonu nasıl aldığına şaşırır. Ancak DG’yi bu pozisyona getiren iletişim gücü değil, analiz yeteneğidir. Bir işteki başarı ya da başarısızlık DG’nin kararlarına bağlı bırakılabilir. DG’ler bu görevi aldıkları için mutlu olacaklardır ve karar almaktan çekinmeyeceklerdir.

Güçlü Yanları

Takımın hata yapmadığına emin olurlar. Duygularıyla, kişisel bakış açılarıyla, ön yargılarıyla ve karakterleriyle hareket etmezler. Karmaşık sorunlar hakkında düşünüp karar vermek ve tüm ayrıntıları gözden geçirmekte ustadırlar. Olayları ve projeleri sadece yargılamaz, fikir de beyan ederler.

Zayıf Yanları

Bazen ilham vericilikten uzak olabilirler. Soğuk ve zor iletişim kurulabilen bir görüntü sergileyebilirler. Pessimist, kuru, sıkıcı görünebilirler ve iş harici ikili ilişkilerde başarısız olmaya eğilimlilerdir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Mucitler

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Mucitler, Şekillendiriciler (Shaper), Girişkenler

KOORDİNATÖRLER (CO-ORDİNATORS)

Koordinatör karakterli kişilerin en belirgin özelliği, ekibi paylaşılan hedefler üzerinde çalışmalarını sağlayabilmeleridir. Olgun, kendinden emin, bazen babacan ancak her zaman saygı duyulan karaktere sahiptirler. Kişilerarası ilişkilerde, ekip üyelerinin yeteneklerinin keşfedilmesi ve grubun hedefleri doğrultusunda yönlendirilmesinde becerilidirler. Ekibin en zeki ya da yaratıcı üyesi olmasalar bile beşeri yönleri çok güçlü, dünya görüşü oturmuş ve saygın kişilerdir.

Fonksiyon

Koordinatörler, farklı beceri ve arka planlara sahip katılımcıladan oluşan ekipten sorumlu olduklarında, onları başarılı bir şekilde yönlendirebilirler. Bunu yaparken birçok katılımcı yönlendirildiğini hissetmeyebilir bile. Genç astlarını yönetmektense, kendileri ile eşit derecedeki meslektaşlarını yönlendirirken daha iyi performans sergilerler. Sorunlarla sakince başa çıkarlar ve kontrollü ilerlemek onlar için çok önemlidir. Koordinatörler, çalışma stillerinin farklılıkları nedeniyle bazen Şekillendiricilerle aykırı düşebilirler.

Güçlü Yanları

Ekibi amacına ulaştırmakta başarılıdırlar. Her üyeyi potansiyeline en yakın seviyeye çekerler. Takım konuşma ve tartışmalarını özetlemekte ustadırlar. Konuyu toparlayan taraf genelde kendileri olur. Olayları kavramayı ve ekip üyelerine aksettirmeyi çok iyi başarırlar kriz anında takımı bir arada tutma konusunda başarılıdırlar.

Zayıf Yanları

Takım üyelerine manipülatif görünebilirler.

İyi Anlaştığı Karakterler

Genelde tüm takım ile iyi anlaşırlar.

Protansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Şekillendiriciler (Shaper) ile ekibin liderliği konusunda problem yaşayabilirler.

ŞEKİLLENDİRİCİ (Shapers)

Şekillendiriciler yüksek motivasyona sahip, üst seviyede enerjik kişilerdir. Agresif bir dışadönüklüğe ve güçlü bir yönlendirme kabiliyetine sahiptirler. Meydan okumayı ve riskli işleri severler. İnsanlara liderlik etmeyi ve onlar harekete geçirmeyi iyi becerirler. Problem çözücülük yetenekleri yüksektir, her zaman sorunu halletmenin bir yolunu bulurlar ve bu genelde hızlı olur. Dik başlı, iddialıdırlar. Herhangi bir hayal kırıklığına karşı güçlü duygusal tepkiler verebilirler. Tartışmacıdırlar ve kimi zaman kişiler arası ilişkilerde problemler yaşayabilirler. Ekibin genelde en rekabetçileridirler. Ortada bir oyun varsa, kazanılmak zorundadır.

Fonksiyon

Şekillendiriciler genelde iyi yöneticidirler çünkü baskı altında eyleme geme konusunda başarılıdırlar. Ekibe hayat verme konusunda çok yeteneklidirler. Siyasi ya da karakteristik tartışmaların ekibi durdurmasına izin vermezler ve böyle bir durumu hissettikleri anda harekete geçerler. Gerekli olmayan değişiklikleri yapıp yeni kararların alınmasında kullanılabilirler. Grup tartışmalarına bir şekil ya da en azından bir desen kazandırmaya çalışırlar. Bir takımın olumlu aksiyon almasındaki en önemli parçalarından biridir.

Güçlü Yanları

Takımın itici gücü, motoru konumundadırlar. İdeal bir proje lideridir. Liderlik stili aktiftir, takımın önünde hareket eder. Canlandırır ve iş bitiricidir.

Zayıf Yanları

Provokasona eğilimlidir. Duygusal insanların incitebilir ya da rahatsız edebilir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Takım Oyuncusu, Girişken

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Mucit, Koordinatör, Değerlendirici & Gözlemci

UYGULAYICILAR ( IMPLEMENTERS )

Uygulayıcılar pratik kişilerdir. En kolay ve hızlı yolu bulmakta ustadırlar. Sağduyuya, iyi bir öz denetime ve disipline sahiptirler. Sıkı çalışmayı çok sever ve desteklerler. Problemleri ele alış biçimleri sistematiktir ve bazı karakterlere komplike gelebilir. Şirkete ve ekibe sadakati, menfaat ve kişisel çıkarlar seviyesinde değildir, çok daha yüksektir. Spontanelik konusunda bazı problemler yaşayabilirler ve kimi zaman katıdırlar. Karakter analizinde iyidirler.

Fonksiyon

Uygulayıcılar, güvenilirlikleri ve uygulayıcılık becerilerinden dolayı bir kuruluş için faydalıdırlar. Yaptıkları işlerde genelde başarılı olurlar çünkü verimlidirler ve neyin uygulanabilir, neyin konu ile alakalı olduğunu doğal bir şekilde kavrayabilirler. Bu karakterdeki bazı yöneticilerin, sadece yapmak istedikleri işi yapıp, tatsız buldukları görevleri yerine getirmedikleri görülür. Ancak, Uygulayıcı krakterdeki kişiler, genelde sadece yapılması elzem ve gerekli olan işleri yaparlar. Uygulayıcılar, genelde organizasyon becerileri, pratik düşünme yeteneği ve gerekli görevlerle başa çıkabilmeleri sayesinde yüksek pozisyonlarda bulunurlar. Ekibin ilerleyişi için önemlidirler.

Güçlü Yanları

Fikirleri, plana ve uygulanabilir görevlere dönüştürebilirler. Yapılması gereken işleri sisteme döker, paylaştırır ve bu sayede uygulanabilirliğini arttırırlar.  Kişisel çıkarlar peşinde koşmak yerine takımı içselleştirirler ve onunla birlikte hareket ederler. Asla sıkıcı olduğu için bir görevden kaçmazlar.

Zayıf Yanları

Yeni olgu ve olanaklara cevap vermekte esnek olamayabilirler. Hayal gücünden yoksun olma ihtimalleri vardır.

İyi Anlaştığı Karakterler

Koordinatör, Bitirici

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Mucit, Girişken, Takım Oyuncusu

TAKIM OYUNCUSU

Takım oyuncuları ekibin en destekleyici parçasıdır. Başkalarının fikirlerine önem veren, sosyal insanlardır. Müthiş bir esneklik ve farklı durum ve insanlara adapte olma yeteneğine sahiptirler. Algıları açık ve kimi zaman diplomatiktirler. İyi dinleyicidirler ve genelde ekibin popüler üyelerindendir. Ofiste hassasiyetle çalışırlar ancak gevşek durumlarda kararsız davranabilirler.

Fonksiyon

Bir takım oyuncusunun rolü ekip içerisinde ortaya çıkan kişilerarası problemleri önlemek ve böylece tüm ekip üyelerinin efektif bir şekilde çalışabilmesini sağlamaktır. Sürtüşmelerden kaçınırlar. Şekillendirici karakterlilerin yönettiği şirketlerde müdürlük pozisyonlarına gelmeleri yaygındır. Bu, Takım Oyuncusunun diplomatik ve algısal becerilerinin, çatışmaların yapay olarak görüşülüp baskılandığı bir ekipte yaratacağı sanatsal arabuluculuktan kaynaklıdır. Takım Oyuncusu karakterli yöneticiler, kimse tarafından tehdit olarak algılanmaz, bu yüzden altında hizmet edilmesi en kabul edilebilir kişilerdendir. Ekip üzerinde harekete geçirici ve sakinleştirici özellikleri vardır. O etraftayken işlerin daha iyi yürüdüğü görülür.  

Güçlü Yanları

Takıma beraberlik ve harmoni katar. Takım arkadaşları arasında formal olmayan bir iletişim ağı kurabilirler. Buz kırıcıdırlar. Ekip ruhunu ve takım faydasını kendi kişisel ilgilerinin üzerinde tutarlar. Garip insanlarla iletişim konusunda beceriklidirler. Olumsuzluklara pozitif bir yaklaşım sergilerler.

Zayıf Yanları

Tüm bakış açılarını dikkate aldıkları ve esnek bir yapıya sahip oldukları için, kriz anlarında kararsız kalabilirler.

İyi Anlaştığı Karakterler

Tüm takımla iyi anlaşırlar. Anlaşması zor olan Mucit ve Şekillendiriclerle bile…

Protansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Aşırı baskın koordinatörler.

BİTİRİCİLER ( COMPLETER – FINISHER )

Bitiriciler takip etme ve detaylara dikkat etme konusunda büyük bir kapasiteye sahiptir. Bitiremeyecekleri bir işe başlamaları pek olası değildir. Kendi iç kaygıları onları genelde motive eder. Genelde içe kapanıktırlar ve kendilerine bir itici güç ya da dış uyarı gerekmez. Sıradanlıkla bazı problemleri olabilir. Yetki devretmeyi pek sevmezler ve genelde kendi işlerini tamamen kendileri görmek isterler. Halledilmesi gereken bir iş varsa ayrıntıları anlatılmalı ve oradan uzaklaşılmalıdır. Makul bir süre sonra o iş bitmiş olacaktır. 

Fonksiyon

Bitiriciler, görevlerin konsantrasyon ve yüksek doğruluk oranı gerektirdiği durumlarda çok değerlidirler. Detayların önemli olduğu işler, onlara göredir. Aciliyet duygusunu teşvik eden kişi genelde bitiricilerdir. Toplantı programlarında uyumludurlar. Yönetim konusunda yüksek standartları vardır. Hassasiyet konusundaki endişeleri ve detay takipleri muhteşemdir.

Güçlü Yanları

Takımın gereklilikleri tam ve zamanında yerine getirmesini sağlarlar. Hiçbir şeyin gözden kaçmadığına ve detayların atlanmadığına emin olurlar. Ekibin zaman kaybetmesine izin vermezler. 

Zayıf Yanları

Gereksiz yere endişelenebilir ve panik havası yaratabilir. Yeni ve beklenmedik olasılıklara cevap vermekte yavaş kalabilir. Mükemmelliyetçilikten bazen uzaklaşması gerekir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Mucit, Değerlendirici – Gözlemci

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Takım Oyuncusu, Uygulayıcı, Şekillendirici

UZMAN

Uzmanlar, teknik beceri ve uzmanlık bilgisine sahip olmaktan gurur duyarlar. Öncelikleri, mesleki standartları koruma, kendi alanlarını ilerletme ve savunma üzerinedir. Kendi konularına büyük ilgi duyarken, diğer hatlara karşı ilgisiz olabilirler. Dar bir cephede de olsa, bildiği konunun mutlak uzmanı olduğunu hissettirir. Sabit fikirliliğe ve birinci sınıf bir uzmanlık yeteneğine sahip olan çok az sayıda kişi vardır.

Fonksiyon

Uzmanların bazı takımlarda oynayacakları mutlak ve vazgeçilmez rolleri vardır çünkü firmanın hizmet ya da ürününün dayandığı nadir yetenekleri sağlarlar. Yönetici statüsünde oldukları zaman, desteği bizzat komuta ederler çünkü en çok bilgiye sahip olan kişiler onlardır. Uzmanlar olmadan ilerleyemeyen takımlar nadir değildir. Derinlemesine bir deneyime sahip yönetici Uzmanlar, teknik anlamda en isabetli kararları alanlardır. Duygu karıştırmadan işlerini yapabilirler.

Güçlü Yanları

Teknik konularda tatmin edici her türlü açıklamayı kolaylıkla yapabilirler. Eğer bir projede teknik sorunlardan dolayı yön değiştirilmesi gerekiyorsa bu konuda hızlıca insiyatif alırlar. Nettirler ve anlatmak istedikleri genelde tartışmaya kapalıdır. 

Zayıf Yanları

Teknik konular haricinde çok dar bir alana katkı sağlarlar. Fazla teorik ve pratiklikten uzak görünebilirler. Kendi alanı haricindeki konularda çok fazla konuşmayı ya da katkı sunmayı tercih etmezler. Kendilerine danışılmazsa bilgisini kendine sakladıkları zamanlar olabilir.

İyi Anlaştığı Karakterler

Koordinatör, Takım Oyuncusu

Potansiyel Problem Yaşayabileceği Karakterler

Takım Oyuncusu hariç herkes olabilir.

Kaynaklar